Balancer漏洞蝴蝶效應！XUSD脱錨暴露 Tài chính phi tập trung đòn bẩy khủng hoảng

多鏈 Tài chính phi tập trung nền tảng Balancer v2遭遇漏洞攻擊後，Berachain 緊急執行硬分叉，SonicLabs 凍結攻擊者錢包。隨後，Stream Finance 的 XUSD ổn định giá giảm mạnh xuống còn 1.15 đô la, giảm 8.7%, việc rút tiền bị tạm dừng. Chuỗi phản ứng này đã phơi bày sự thiếu minh bạch lâu dài của lĩnh vực Tài chính phi tập trung, rủi ro槓桿操作 và các vấn đề về dự báo giá.

Lỗ hổng Balancer gây hoảng loạn thông tin

(Nguồn: Chaos Labs)

Lỗ hổng Balancer v2 bùng phát trên nhiều chuỗi, và trong một thời gian dài, vẫn chưa rõ các pool bị ảnh hưởng, hoặc các mạng hoặc hợp đồng tích hợp nào trực tiếp đối mặt rủi ro. Khoảng trống thông tin này tạo điều kiện lý tưởng cho sự hoảng loạn trên thị trường. Trong lĩnh vực Tài chính phi tập trung, khi xảy ra tấn công nhưng phạm vi ảnh hưởng chưa rõ, phản ứng của nhà đầu tư thường rất dễ đoán: thà sai một nghìn còn hơn bỏ sót một.

Là một giao thức thanh khoản đa chuỗi, ảnh hưởng của lỗ hổng Balancer rất khó đánh giá ngay lập tức. Kẻ tấn công có thể đã lợi dụng lỗ hổng reentrancy trong hợp đồng thông minh hoặc thao túng dự báo giá, nhưng trong giai đoạn đầu, thậm chí các bên liên quan cũng không thể xác định ngay tất cả các pool và chuỗi bị ảnh hưởng. Sự không chắc chắn này khiến bất kỳ hợp đồng nào tích hợp với Balancer đều trở thành mục tiêu tiềm năng.

Trong bối cảnh thiếu thông tin, phản ứng của vốn luôn như cũ: các nhà gửi tiền tranh nhau rút thanh khoản từ bất kỳ nơi nào họ nghĩ có thể bị ảnh hưởng trực tiếp hoặc gián tiếp, trong đó có Stream Finance. Sự hoảng loạn rút tiền này không dựa trên bằng chứng cho thấy Stream Finance có lỗ hổng kỹ thuật, mà dựa trên lo ngại về rủi ro tiềm ẩn. Tuy nhiên, sự hoảng loạn có vẻ phi lý này lại phơi bày các vấn đề cấu trúc sâu xa hơn.

Berachain khẩn cấp thực hiện hard fork và SonicLabs phong tỏa ví của kẻ tấn công, dù thể hiện sự linh hoạt trong ứng phó khủng hoảng của hệ sinh thái blockchain, nhưng cũng đặt ra một nghịch lý: hệ thống phi tập trung trong thời khắc khủng hoảng thường cần quyết định tập trung để cắt lỗ. Mâu thuẫn này làm gia tăng sự không chắc chắn của thị trường, khiến nhà đầu tư bắt đầu đặt câu hỏi liệu họ đang tham gia vào hệ thống thực sự phi tập trung hay chỉ là tài chính tập trung khoác áo phi tập trung.

XUSD tháo neo tiết lộ thiếu minh bạch chết người

(Nguồn: CoinGecko)

Giá ổn định XUSD của Stream Finance giảm mạnh khỏi vùng mục tiêu, từ 1.26 đô la xuống còn 1.15 đô la, rồi phục hồi lên 1.20 đô la, nhưng việc rút tiền bị tạm dừng. Sự biến động giá này đã phản ánh vấn đề: tại sao mục tiêu giá của XUSD lại là 1.26 đô la chứ không phải 1 đô la? Câu trả lời nằm ở chỗ nó là một sản phẩm đô la lợi nhuận chồng chất, về lý thuyết nên liên tục tích lũy lợi nhuận và phản ánh trong giá.

Stream Finance hiện không cung cấp bảng điều khiển minh bạch toàn diện hoặc chứng minh dự trữ (Proof of Reserve), chỉ cung cấp một liên kết đến Debank Bundle để hiển thị các vị thế trên chuỗi của họ. Trong thời bình, việc tiết lộ này có thể đủ; nhưng trong khủng hoảng, nó hoàn toàn không thể trả lời các câu hỏi quan trọng nhất của nhà đầu tư: tiền của tôi có an toàn không? Hợp đồng có bị lỗ hổng Balancer trực tiếp hoặc gián tiếp hay không?

Khi giá XUSD bắt đầu giảm, thị trường nhanh chóng chuyển từ “có thể không vấn đề gì” sang “rút ngay lập tức”. Tốc độ chuyển đổi này cho thấy độ nhạy cảm cao của thị trường. Trong bối cảnh thiếu minh bạch, bất kỳ tin xấu nào cũng có thể gây ra khủng hoảng niềm tin, và khủng hoảng niềm tin trong lĩnh vực Tài chính phi tập trung thường nhanh chóng biến thành khủng hoảng thanh khoản. Việc tạm dừng rút tiền càng làm tình hình tồi tệ hơn, xác nhận nỗi lo lớn nhất của nhà đầu tư: hợp đồng có thể thực sự gặp vấn đề về thanh khoản.

Stream Finance là một nền tảng phân bổ vốn trên chuỗi, vận hành các khoản tiền của người dùng theo chiến lược đầu tư lợi nhuận cao, rủi ro cao. Các danh mục của họ sử dụng槓桿操作 đáng kể, khiến hệ thống dễ bị tổn thương hơn dưới áp lực. Gần đây, hợp đồng này trở thành tâm điểm chú ý do tranh cãi về cơ chế recursive/minting. Mặc dù hiện tại chưa rõ ràng có khủng hoảng thanh khoản, nhưng rõ ràng khi có tin xấu, niềm tin bị nghi ngờ, quá trình chuyển từ ổn định sang sụp đổ có thể diễn ra rất nhanh.

Rủi ro 84 triệu đô la thế chấp và bẫy dự báo giá

(Nguồn: Euler)

XUSD được dùng làm thế chấp, phân bổ trên nhiều chuỗi trong các Thị trường chọn lọc (Curated Markets), gồm Euler, Morpho và Silo, các chuỗi này bao phủ Plasma, Arbitrum và Plume. Các hợp đồng trong các thị trường này có rủi ro đáng kể, trong đó lớn nhất là khoản vay 84 triệu đô la USDT bằng XUSD trên Plasma. Con số này có ý nghĩa: nếu XUSD bị thanh lý hàng loạt, sẽ gây ra phản ứng dây chuyền trong toàn bộ hệ sinh thái Tài chính phi tập trung.

Khi giá thị trường của XUSD giảm xuống dưới giá trị sổ sách, các vị thế liên quan không bị thanh lý ngay lập tức. Nguyên nhân là nhiều thị trường không dựa vào giá của các sản phẩm thế chấp so với giá của AMM (tự động hóa tạo lập thị trường) hiện tại, mà dựa vào các giá trị cố định hoặc dựa trên “giá trị cơ bản”, theo dõi các tài sản hỗ trợ dựa trên báo cáo chứ không phải giá thị trường thứ cấp. Thiết kế này giúp giảm thiểu thanh lý không công bằng do biến động ngắn hạn, và là lý do tại sao các hợp đồng Tài chính phi tập trung trong đợt thanh lý ngày 10 tháng 10 hoạt động tốt hơn các nền tảng tập trung.

Tuy nhiên, thiết kế này cũng có thể biến quá trình phát hiện giá thành quá trình phát hiện niềm tin. Việc chọn các dự báo giá dựa trên “giá trị cơ bản” (hoặc cố định) đòi hỏi phải có sự thẩm định kỹ lưỡng về tính xác thực của tài sản, tính ổn định và đặc điểm rủi ro của chúng. Nói ngắn gọn, cơ chế này chỉ phù hợp khi có chứng minh dự trữ toàn diện và khả năng hoàn trả trong thời gian hợp lý. Nếu không, rủi ro là người cho vay hoặc người gửi tiền cuối cùng sẽ gánh chịu hậu quả của các khoản nợ xấu.

Hiệu ứng dao hai lưỡi của dự báo giá cơ bản

Ưu điểm: Ngăn chặn thanh lý dây chuyền do biến động thị trường ngắn hạn, bảo vệ người vay khỏi bị thanh lý không công bằng

Rủi ro: Khi xảy ra khủng hoảng thanh khoản thực sự, việc chậm trễ trong phát hiện giá có thể khiến người cho vay chịu thiệt hại lớn hơn

Điều kiện then chốt: Phải đi kèm chứng minh dự trữ đầy đủ và cơ chế hoàn trả có thể xác minh

Lấy ví dụ tại Arbitrum, giá thị trường của MEV Capital Curated XUSD Morpho Market hiện thấp hơn LLTV (tỷ lệ vay tối thiểu). Nếu giá neo của XUSD không thể phục hồi, trong bối cảnh tỷ lệ sử dụng đạt 100%, lãi suất vay tăng vọt lên 88%, thị trường có thể sẽ xấu đi hơn nữa. Môi trường lãi suất cực đoan này sẽ đẩy tất cả các người vay hợp lý ra khỏi thị trường, chỉ còn lại các khoản nợ xấu không thể hoặc không muốn trả.

Vấn đề hộp đen trong DeFi và trách nhiệm của thị trường chọn lọc

Crisis này chính là ví dụ điển hình của “sự kiện áp lực phản xạ” đã được đề cập trong bài viết tuần trước “Hộp đen/Ngân khố của DeFi”. Phản xạ đề cập đến việc kỳ vọng của các thị trường ảnh hưởng đến các yếu tố cơ bản, và các yếu tố cơ bản lại làm tăng cường kỳ vọng đó, tạo thành một vòng lặp tự củng cố. Trong trường hợp của XUSD, lỗ hổng Balancer gây ra lo ngại rút tiền, lo ngại này làm giá giảm, giảm giá lại làm tăng hoảng loạn, và vòng xoáy này cứ thế tiếp diễn.

Các tranh cãi lâu dài về槓桿操作、 dự báo giá và minh bạch dự trữ lại một lần nữa trở thành trung tâm. Đây không phải vấn đề mới, nhưng mỗi lần khủng hoảng lại đưa chúng trở lại ánh đèn sân khấu. Vấn đề cốt lõi là: các hợp đồng Tài chính phi tập trung có thực sự cân nhắc đến quản lý rủi ro và minh bạch hay không, khi theo đuổi lợi nhuận cao?

Các thị trường chọn lọc (Curated Markets) có thể trở thành động lực tăng trưởng có trách nhiệm, nhưng không thể trở thành cuộc đua vì lợi nhuận cao mà hy sinh an toàn và lý trí. Nếu xây dựng thành một hệ thống “đổ sập như domino”, thì khi cơn gió đầu tiên thổi qua, không nên ngạc nhiên về sự sụp đổ của nó. Khi ngành ngày càng chuyên nghiệp hơn và các sản phẩm lợi nhuận được cấu trúc lại (dù có thể phức tạp hơn đối với người dùng cuối), các bên liên quan đến rủi ro cần nâng cao tiêu chuẩn.

Điều này cần gửi một lời cảnh báo đến toàn bộ ngành Tài chính phi tập trung: minh bạch không phải là xa xỉ, mà là điều tất yếu. Khi các hợp đồng quản lý hàng trăm triệu đô la của người dùng, việc chỉ dựa vào Debank liên kết là chưa đủ. Ngành cần xây dựng các tiêu chuẩn chứng minh dự trữ, bảng điều khiển rủi ro theo thời gian thực và các cơ chế hoàn trả có thể xác minh.