Một giáo sư toán học 57 tuổi, đột nhiên từ bỏ "bát cơm sắt" của mình, chạy đi làm việc cho chính cô học trò cũ 24 tuổi của mình — chuyện này nếu xảy ra mười năm trước, chắc hẳn sẽ bị coi là chuyện phiếm cười cợt trong giới học thuật. Nhưng bây giờ thì sao? Đây có thể là tín hiệu đáng suy ngẫm nhất của ngành AI.

Nhân vật chính của câu chuyện là Ken Ono, một nhà toán học gốc Nhật, đã công tác nhiều năm tại Đại học Virginia với vị trí giáo sư chính thức được đảm bảo trọn đời. Theo lý mà nói, ở tuổi này đáng lẽ ông nên thong thả tận hưởng danh tiếng học thuật. Nhưng ông lại lựa chọn gia nhập một startup tên Axiom Math với vị trí “Nhà toán học sáng lập” — nghe có vẻ thần bí, nhưng thực chất là dẫn dắt đội ngũ huấn luyện mô hình AI, thiết kế bộ tiêu chuẩn kiểm thử, kiểm soát định hướng nghiên cứu.

Điều kịch tính hơn là, sếp mới của ông — Hong Lệ Đồng (Carina Hong) — chỉ mới 24 tuổi, từng là sinh viên do ông hướng dẫn. Cô gái này “khủng” đến mức nào? Chỉ mất 3 năm để hoàn thành hai bằng cử nhân Toán và Vật lý tại MIT, từng nhận giải thưởng Morgan danh giá nhất dành cho sinh viên đại học ngành Toán ở Bắc Mỹ, sau đó sang Stanford theo học cùng lúc chương trình tiến sĩ Toán và Luật, học được nửa chừng lại cảm thấy chưa đủ, liền bỏ ngang để khởi nghiệp. Trước đó, cô từng làm việc trong đội AI tiên phong của Meta, có quan hệ cá nhân vững chắc, chiêu mộ được một loạt cựu nghiên cứu viên của Meta về đầu quân. Công ty mới thành lập chưa lâu đã gọi vốn được 64 triệu USD, định giá bay thẳng lên 300 triệu USD.

Tại sao Ken Ono lại “quay xe”? Ông tự thừa nhận trước đây không tin vào chuyện AI làm toán, cho rằng các mô hình đó cùng lắm chỉ là máy tính cao cấp. Cho đến khi tận mắt chứng kiến hiệu suất của các mô hình AI mới nhất trong lập luận và chứng minh toán học, toàn bộ nhận thức của ông bị đảo lộn. Hướng đi của Axiom Math rất rõ ràng: biến AI thành “nhà toán học” thực thụ, có khả năng tự suy luận, viết chứng minh, thực hiện xác minh hình thức. Nghe nói họ đã giải quyết được một số bài toán hóc búa làm đau đầu giới học thuật hàng chục năm qua, hướng thương mại hóa cũng đã mở ra — các lĩnh vực như kỹ thuật tài chính, kiểm toán an ninh đều đang xếp hàng chờ đợi.

Đằng sau câu chuyện này là một logic lớn hơn: mô hình AI phát triển đến hiện tại thì năng lực suy luận bị tắc nghẽn, khả năng toán học trở thành chìa khóa để đột phá. Bước nhảy của Ken Ono chẳng khác nào giới học thuật đã “đóng dấu” cho đường đua này. Về phần canh bạc này có thắng nổi hay không, thời gian sẽ trả lời, nhưng ít nhất lúc này, tổ hợp này đủ khiến người ta phấn khích.