Cơn ác mộng phí Gas Ethereum chấm dứt? Vitalik Buterin đề xuất hợp đồng tương lai khóa giá trên chuỗi

Đồng sáng lập Ethereum, Vitalik Buterin, đã đề xuất ý tưởng xây dựng thị trường hợp đồng tương lai gas on-chain nhằm giải quyết vấn đề bất định về phí giao dịch. Theo dữ liệu từ Etherscan, tại thời điểm viết bài, phí gas trung bình cho giao dịch cơ bản trên Ethereum khoảng 0,474 gwei, nhưng dữ liệu từ Ycharts cho thấy phí năm 2025 đã trải qua biến động mạnh, đỉnh điểm năm nay lên tới 2,60 USD.

Tại sao Vitalik Buterin đề xuất giải pháp hợp đồng tương lai Gas

(Nguồn: Ycharts)

Cộng đồng luôn đặt câu hỏi liệu các phương án giảm phí hiện tại trong lộ trình của Ethereum có đảm bảo phí gas giảm ổn định hay không. Dù phí giao dịch trung bình của Ethereum trong năm 2025 có xu hướng giảm, nhưng biến động vẫn là nỗi ám ảnh với người dùng mạng. Dữ liệu từ Ycharts cho thấy mức độ nghiêm trọng của vấn đề này: đầu năm phí trung bình là 1 USD, sau đó giảm xuống 0,30 USD, nhưng từng có lúc tăng vọt lên 2,60 USD và thấp nhất xuống 0,18 USD. Sự biến động dữ dội này khiến bất kỳ ai cần thực hiện hàng loạt giao dịch đều phải đối mặt với rủi ro lớn về chi phí.

Với các nhà điều hành giao thức DeFi, sàn giao dịch NFT và dịch vụ cầu nối chuỗi, tính khó dự đoán này là một cơn ác mộng. Hãy tưởng tượng một sàn giao dịch phi tập trung cần xử lý hàng nghìn giao dịch mỗi tuần, nếu phí gas bất ngờ tăng từ 0,20 USD lên 2 USD, lợi nhuận cả tháng có thể tan biến ngay lập tức. Người dùng tổ chức càng không thể chấp nhận rủi ro này, vì họ cần dự báo chi phí chuẩn xác để lập kế hoạch kinh doanh và ngân sách tài chính.

Giải pháp mà Vitalik Buterin đưa ra là tạo ra một thị trường hợp đồng tương lai cho phí cơ bản của Ethereum. Phí cơ bản (Base Fee) là cơ chế được giới thiệu sau nâng cấp EIP-1559 của Ethereum, là khoản phí tối thiểu phải trả cho mỗi giao dịch, tự động điều chỉnh theo mức độ tắc nghẽn của mạng lưới. Phí cơ bản chiếm phần lớn tổng phí gas, do đó tạo thị trường kỳ hạn cho nó có thể phòng ngừa phần lớn rủi ro chi phí.

Cốt lõi của đề xuất Buterin

Đảm bảo chi phí: Người dùng có thể khóa trước giá gas cho các khoảng thời gian trong tương lai, thanh toán theo giá đã cam kết bất kể thị trường biến động ra sao

Không cần tin tưởng: Thực thi tự động qua hợp đồng thông minh, không phụ thuộc trung gian tập trung, đúng tinh thần phi tập trung

Thị trường minh bạch: Giá hợp đồng tương lai phản ánh kỳ vọng của thị trường về phí gas tương lai, cung cấp chỉ báo cảm xúc quan trọng cho toàn hệ sinh thái

Đề xuất này không chỉ giải quyết nỗi đau của người dùng, mà còn cung cấp cơ chế phát hiện giá thiết yếu cho toàn hệ sinh thái. Khi giá hợp đồng tương lai gas liên tục tăng, nghĩa là thị trường kỳ vọng mạng lưới sẽ tắc nghẽn hơn trong tương lai, các nhà phát triển và người dùng có thể chủ động điều chỉnh chiến lược. Ngược lại, nếu giá kỳ hạn giảm, báo hiệu mạng lưới sẽ ổn định hơn.

Hợp đồng tương lai Gas vận hành ra sao: Từ dầu mỏ tới Ethereum

Trong thị trường hợp đồng tương lai truyền thống, hợp đồng quy định mua bán tài sản như dầu mỏ ở mức giá cố định trong tương lai, giúp nhà đầu tư đầu cơ biến động giá và nhà sản xuất phòng ngừa rủi ro. Hãng hàng không thường dùng hợp đồng dầu mỏ để khóa chi phí nhiên liệu, nông dân dùng hợp đồng lương thực để bảo đảm thu nhập, các công cụ này đã vận hành hàng chục năm và rất phát triển trong tài chính truyền thống.

Trong bối cảnh Ethereum, thị trường hợp đồng tương lai về bản chất cũng như vậy: cung cấp phí gas ở mức giá cố định trong một khoảng thời gian tương lai, giúp người dùng trên mạng tiết kiệm khi giá tăng đột biến. Cơ chế cụ thể có thể như sau: một giao thức DeFi dự kiến tháng sau sẽ thực hiện 10.000 giao dịch, lo ngại phí gas tăng, nên mua hợp đồng “10.000 đơn vị gas tháng sau” trên thị trường kỳ hạn, khóa giá tại thời điểm hiện tại.

Nếu phí gas tháng sau thực sự tăng mạnh, giao thức vẫn trả theo giá thấp đã cam kết trong hợp đồng, tránh được chi phí tăng vọt. Nếu phí gas giảm, họ mất thêm chút chi phí nhưng đổi lại sự ổn định về chi phí, điều này rất giá trị cho việc lập kế hoạch kinh doanh. Bên bán hợp đồng có thể là nhà đầu cơ hoặc thợ đào (validator), họ nhận được thu nhập cố định trước nhờ bán hợp đồng.

Buterin nhấn mạnh, hợp đồng tương lai gas phải được thực hiện “không cần tin tưởng, hoàn toàn on-chain”. Hợp đồng tương lai truyền thống dựa vào sàn giao dịch tập trung và các tổ chức thanh toán bù trừ, tiềm ẩn rủi ro đối tác và kiểm duyệt. Hợp đồng tương lai gas trên Ethereum phải do hợp đồng thông minh thực thi hoàn toàn, điều khoản minh bạch và không thể thay đổi, thanh toán tự động không cần can thiệp thủ công. Cách thiết kế này bảo đảm bất cứ ai cũng có thể tham gia thị trường mà không cần cấp phép, thực sự trở thành công cụ quản trị rủi ro phi tập trung.

Ba kịch bản ứng dụng lớn của hợp đồng tương lai Gas on-chain

Vận hành giao thức DeFi: DEX, nền tảng cho vay khóa chi phí giao dịch hàng loạt, ổn định tỷ suất lợi nhuận

Phát hành dự án NFT: Nhà sáng tạo khóa trước chi phí mint và airdrop, tránh phí tăng vọt khi phát hành

Dịch vụ cầu nối chuỗi: Cầu nối khóa phí cho số lượng lớn giao dịch, cung cấp giá dịch vụ có thể dự báo

Một thị trường hợp đồng tương lai trưởng thành, đáng tin cậy sẽ cung cấp chỉ số thiết yếu cho hệ sinh thái, phục vụ đầu cơ, lập kế hoạch hoặc xây dựng sản phẩm. Buterin cho biết: “Thị trường hợp đồng tương lai Gas on-chain sẽ giúp giải quyết vấn đề này: mọi người có thể nhìn rõ kỳ vọng của thị trường với chi phí Gas tương lai, thậm chí phòng ngừa biến động giá Gas, về bản chất là trả trước cho một lượng Gas nhất định trong một khoảng thời gian cụ thể.”

Cấu trúc phí hiện tại của Ethereum và thách thức về biến động

Theo dữ liệu thời gian thực từ Etherscan, tại thời điểm viết bài, phí gas trung bình cho giao dịch chuyển khoản cơ bản trên Ethereum khoảng 0,474 gwei, ứng với khoảng 0,01 USD theo giá ETH hiện tại. Mức này rất thấp với giao dịch ETH đơn giản, đã cải thiện nhiều so với thời kỳ cao điểm lên tới hàng chục USD. Tuy nhiên, đây chỉ là chi phí cho giao dịch cơ bản, trong thực tế phí thường cao hơn nhiều.

Với các giao dịch phức tạp hơn, cấu trúc chi phí hoàn toàn khác. Swap token trên các DEX như Uniswap có chi phí trung bình khoảng 0,16 USD, do liên quan tới tính toán và thay đổi trạng thái hợp đồng thông minh phức tạp. Bán NFT cần xử lý metadata và chuyển quyền sở hữu, phí trung bình lên đến 0,27 USD. Giao dịch cầu nối tài sản tương đối thấp, khoảng 0,05 USD, nhưng với giao dịch hàng loạt chi phí tích lũy vẫn đáng kể.

Dù các con số này đã giảm mạnh so với đỉnh lịch sử, biến động vẫn là vấn đề lớn. Biểu đồ phí năm 2025 cho thấy rõ sự bất ổn: đầu năm phí trung bình là 1 USD, sau đó giảm xuống 0,30 USD nhờ Layer-2 và các nâng cấp mạng, nhưng từng có lúc tăng vọt lên 2,60 USD, thường xảy ra khi có đợt phát hành NFT hot hoặc DeFi bị tấn công. Mức thấp nhất là 0,18 USD, xuất hiện khi mạng lưới cực kỳ vắng vẻ.

Biên độ biến động lên tới 14 lần (từ 0,18 USD tới 2,60 USD) khiến bất kỳ mô hình kinh doanh nào dựa vào Ethereum đều đối mặt với rủi ro chi phí lớn. Một dự án NFT dự kiến airdrop 10.000 NFT, nếu tính theo mức phí trung bình 0,30 USD thì tổng chi phí khoảng 3.000 USD. Nhưng nếu thực hiện đúng lúc mạng tắc nghẽn, phí vọt lên 2 USD, tổng chi phí sẽ tăng lên 20.000 USD, mức chênh lệch 7 lần đủ để phá vỡ kế hoạch tài chính của dự án.

Đề xuất hợp đồng tương lai gas của Vitalik Buterin chính là công cụ phòng ngừa rủi ro trước sự biến động này. Qua thị trường hợp đồng tương lai, người dùng có thể khóa phí gas cho một tuần, một tháng hay thậm chí một quý trong tương lai, biến chi phí biến động khó đoán thành chi phí cố định. Sự ổn định này là điều kiện tiên quyết cho các ứng dụng thương mại, giúp doanh nghiệp tính toán chuẩn xác chi phí vận hành và xây dựng chiến lược giá hợp lý.

Ai sẽ hưởng lợi nhiều nhất từ hợp đồng tương lai Gas

Những thị trường dự báo chức năng như vậy sẽ cung cấp dịch vụ quan trọng cho người dùng có khối lượng giao dịch lớn trên mạng (trader, builder, ứng dụng và tổ chức), những người cần độ chắc chắn nhất định để dự báo chi phí vận hành. Nhà vận hành giao thức DeFi là nhóm hưởng lợi rõ rệt nhất, các giao thức như Uniswap, Aave, Compound xử lý hàng chục nghìn giao dịch mỗi ngày, phí gas là một trong những chi phí vận hành lớn nhất. Khóa chi phí qua hợp đồng tương lai giúp các giao thức này dự báo lợi nhuận chuẩn xác hơn và tối ưu cấu trúc phí.

Thị trường NFT và nền tảng sáng tạo cũng rất cần công cụ này. Dự án NFT hot thường mint và airdrop hàng nghìn giao dịch trong thời gian ngắn, nếu trùng cao điểm mạng, phí gas có thể ngốn phần lớn doanh thu. Có hợp đồng tương lai, nhà sáng tạo có thể khóa phí trước khi công bố phát hành, bảo đảm tính khả thi tài chính cho dự án. Điều này sẽ khuyến khích nhiều dự án NFT chất lượng phát hành trên mạng chính Ethereum, thay vì phải chuyển sang Layer-2 hay mạng khác.

Dịch vụ cầu nối chuỗi và sàn giao dịch tập trung cũng là nhóm người dùng tiềm năng lớn. Binance, Coinbase mỗi ngày xử lý khối lượng lớn yêu cầu rút tiền của người dùng, các giao dịch này khi thực hiện trên Ethereum sẽ phát sinh phí gas. Nếu phí biến động mạnh, sàn hoặc phải tự gánh lỗ, hoặc chuyển chi phí cho khách, đều không lý tưởng. Qua hợp đồng tương lai gas, sàn có thể khóa ngân sách phí cho cả tháng hoặc quý, đem lại trải nghiệm ổn định hơn cho người dùng.

Nhà đầu tư tổ chức và ứng dụng blockchain doanh nghiệp cũng là nhóm trọng tâm. Doanh nghiệp truyền thống khi cân nhắc dùng Ethereum, tính dự báo chi phí là một trong những yếu tố quan trọng nhất. Một công ty Fortune 500 không thể chấp nhận “chi phí có thể biến động từ 0,20 tới 2 USD”. Thị trường hợp đồng tương lai gas sẽ giúp doanh nghiệp xem chi phí blockchain như một khoản chi IT cố định, thúc đẩy mạnh mẽ việc ứng dụng blockchain ở quy mô lớn.

Nhà đầu cơ cũng có thể kiếm lời từ thị trường này. Những ai dự báo tốt hoạt động mạng và xu hướng phí gas có thể mua bán hợp đồng tương lai gas hưởng chênh lệch. Ví dụ, dự đoán một dự án NFT hot sẽ phát hành tuần sau gây tắc nghẽn mạng, trader có thể mua hợp đồng tương lai gas cho tuần tới, bán ra ở giá cao khi thực tế mạng tắc nghẽn. Hoạt động đầu cơ này sẽ cung cấp thanh khoản cho thị trường, giúp nhu cầu phòng ngừa rủi ro được đáp ứng hiệu quả hơn.

Thách thức kỹ thuật và tác động hệ sinh thái

Chuyển đổi ý tưởng hợp đồng tương lai gas thành một thị trường on-chain vận hành thực sự không đơn giản. Đầu tiên là vấn đề oracle, hợp đồng tương lai cần nguồn dữ liệu phí gas đáng tin cậy để thanh toán. Phí cơ bản của Ethereum là dữ liệu on-chain, nhưng thiết kế cơ chế thanh toán công bằng vẫn cần nghiên cứu kỹ: dùng giá trung bình một khoảng thời gian hay snapshot tại một thời điểm? Thiết kế khác nhau sẽ ảnh hưởng tới độ công bằng và khả năng vận hành của hợp đồng tương lai.

Tiếp theo là bài toán khởi động thanh khoản. Bất kỳ thị trường mới nào cũng cần đủ người mua-bán để vận hành hiệu quả, thị trường hợp đồng tương lai gas làm sao thu hút người dùng ban đầu là thách thức then chốt. Có thể cần cơ chế khuyến khích thanh khoản hoặc sự tham gia của nhà tạo lập thị trường để xây dựng độ sâu ban đầu. Yêu cầu “không cần tin tưởng” mà Buterin nhấn mạnh đồng nghĩa không thể phụ thuộc vào MM tập trung, gia tăng độ phức tạp về thiết kế.

Thứ ba là cơ chế phát hiện giá. Khác dầu mỏ hay vàng có thị trường giao ngay thống nhất toàn cầu, phí gas Ethereum “giá giao ngay” vốn đã biến động liên tục. Giá hợp đồng tương lai liên kết với giá thực tế như thế nào đòi hỏi thuật toán và cấu trúc thị trường tinh vi. Ngoài ra, mỗi loại giao dịch tiêu thụ gas rất khác nhau, nên xây dựng hợp đồng tương lai riêng cho từng loại hay dùng chung phí cơ bản cũng là bài toán thiết kế.

Dù đối mặt nhiều thách thức, hợp đồng tương lai gas hứa hẹn tác động sâu rộng. Nó sẽ giúp Ethereum chuyển mình từ “nền tảng thử nghiệm với chi phí bất định” thành “hạ tầng doanh nghiệp có thể quản lý chi phí”. Sự chuyển đổi này có thể thu hút lượng lớn doanh nghiệp từng ngần ngại vì rủi ro chi phí, mở ra làn sóng ứng dụng Ethereum mới.